Ήταν 18 Μαρτίου του 1996 όταν άφησε την τελευταία του πνοή ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής, Οδυσσέας Ελύτης, το αληθινό επίθετο του οποίου είναι Αλεπουδέλλης.
Ο Οδυσσέας Ελύτης διετέλεσε δύο φορές Διευθυντής Προγράμματος στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (1945-46 και 1953-54), ύστερα από σύσταση του Σεφέρη, που ήταν διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Αντιβασιλέα Δαμασκηνού.
Τις περιόδους 1948-1952 και 1969-1972 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε διαλέξεις φιλολογίας και λογοτεχνίας στη Σορβόννη. Στο Παρίσι γνωρίστηκε με μεγάλους καλλιτέχνες όπως οι Reverdy, Breton, Tzara, Ungaretti, Matisse, Picasso, Chagall, Giacometti.
Το 1948 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στις Παγκόσμιες Συναντήσεις της Γενεύης, το 1949 στο Ιδρυτικό Συνέδριο της Παγκόσμιας Ένωσης Κριτικών Τέχνης στο Παρίσι και το 1962 στο Incontro Romano della Cultura στη Ρώμη.
Είναι χαρακτηριστικό πως η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, ακόμα και σήμερα, εκφράζει ένα ευρύ φάσμα, ενώ εστίασε στο σύγχρονο ελληνισμό, πάνω στον οποίο επιχείρησε να καταστήσει σημαντική τη μυθολογία και τους θεσμούς.
Στόχος του, όπως γράφουν οι ιστορικοί, ήταν να απαλλάξει τη συνείδηση των ανθρώπων από αδικαιολόγητες μεταμέλειες, να συμπληρώσει τα φυσικά στοιχεία μέσω ηθικών δυνάμεων, να πετύχει τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια στην έκφραση και να κατορθώσει τελικώς να προσεγγίσει το μυστήριο, «τη μεταφυσική του φωτός», σύμφωνα με το δικό του ορισμό.
Η απονομή που έκλεψε τις εντυπώσεις
Στις 10 Δεκεμβρίου του 1979 έγινε η απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στο μεγάλο Έλληνα ποιητή. Ο Οδυσσέας Ελύτης ντυμένος με φράκο, όπως επέβαλε το πρωτόκολλο, παρέλαβε το Νόμπελ από τον Σουηδό βασιλιά. Ο Οδυσσέας Ελύτης έκλεψε την παράσταση, σύμφωνα με τις μαρτυρίες.
Τα άπταιστα γαλλικά του και το περιεχόμενο του λόγου του, που αναφέρονταν στην τέχνη της ποίησης, εντυπωσίασαν το κοινό. «Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγοι. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες, το τελικό αποτέλεσμα. Ο παράδεισος ή η κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση στους καιρούς τους duzttigez – σκληρούς – είναι ακριβώς αυτή: ότι, η μοίρα μας παρ’ όλα αυτά, βρίσκεται στα χέρια μας», ανέφερε μεταξύ άλλων, ο ποιητής στην ομιλία του….
Στην Ελλάδα, τόσο ο πνευματικός, όσο και ο απλός κόσμος εξέφρασε την περηφάνια του για τη διάκριση του Ελύτη. «Ο Ελύτης ανήκει σε μια γενιά που στον καιρό της χλευάστηκε και κοροϊδεύτηκε από το επίσημο «πνευματικό» κατεστημένο του τόπου μας και αναθεματίστηκε από τις δήθεν προοδευτικές παρατάξεις του καιρού του”, ανέφερε ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είπε για τον ποιητή, το έργο του οποίου είχε ήδη μελοποιήσει: «Στο πρόσωπό του βραβεύεται όλη η ελληνική ποίηση, όλη η ελληνική τέχνη, όλος ο ελληνικός λαός»….
Έχω κάτι να πω διάφανο και ακατάληπτο
Με τι πέτρες τι αίμα και τι σίδερο και τι φωτιά είμαστε καμωμένοι ενώ φαινόμαστε από σκέτο σύννεφο.
«Ήλιος ο Πρώτος»
Ω σώμα του καλοκαιριού γυμνό καμένο
Φαγωμένο από το λάδι και το αλάτι
Σώμα του βράχου και ρίγος της καρδιάς
Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
λίγο το στόμα του άνοιξε
κι ευθύς εμύρισε άνοιξη
Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα.
Όλα τα δάχτυλα
Σιωπή.
Πιάσε την αστραπή στο δρόμο σου, άνθρωπε· δώσε της διάρκεια· μπορείς!
Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ.
Σαν κελαηδητό σε ώρα πολέμου
Κυριακή πρωί!
Ξυπνώ χαράματα μες στην αγωνία ενός εφιάλτη. Η Ελλάδα ντυμένη στα κουρέλια να στέκεται μαυροντυμένη στην άκρη του δρόμου, με το κεφάλι σκυφτό, χωμένο στους ώμους, καμπουριασμένη από την ανέχεια και τις κακουχίες.
Κυριακή πρωί, και μπαίνω στον ναό, αυτόν τον που χιλιάδες χρόνια τώρα έχουμε χτίσει με τα όνειρα μας, την πίστη μας, το λογισμό μας, μα κυρίως από το υστέρημα μας.
Μπαίνουμε στην εβδομάδα πριν τις εκλογές, και βρίσκω καταφύγιο στον ιερουργό μας, ορκισμένο βιγλάτορα του Ελληνισμού, τον Οδυσσέα Ελύτη, και στο μεγαλολείτουργο, του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του. Το έργο που σε άλλες δίσεκτες μέρες, ανέλαβε να ενώσει, να ξυπνήσει, να εμπνεύσει κάθε Έλληνα, όπου κι αν ανήκε.
Μπαίνω στο ναό Ελλάδα, σκαρί θαλασσοδαρμένο μα ανθεκτικό στα δυνατά μελτέμια και στις φουρτούνες, εκείνο που είναι ικανό να μας σώσει, εκεί που το χαμε βέβαιο το ναυάγιο.
Προσκυνώ στα “εικονίσματα” του.
Κυκλαδίτικα ειδώλια με το πάλευκο μάρμαρό των καθαρών αισθημάτων τους, η Παριζιάνα της Κνωσού με τη γεμάτη δύναμη ματιά της, ο Παις του Κριτίου, πρώτος ελεύθερος πολίτης πλάι στους τυραννοκτόνους γονείς του, πιο δεξιά τα ψηφιδωτά από τον τάφο του Φιλίππου και το γεμάτο ανασταση άρμα της Περσεφόνης. Προχωρώ στην εικόνα της Παναγιάς, σύβμολο στοργής και σεμνότητας, στην αψίδα του θριάμβου. Στα αυτιά μου οι μελωδίες του Ρωμανού του Μελωδού. Ο Διγενής χοροστατεί των ακριτικών νησιών, και δίνει τη σκυτάλη στη χαρά του Ερωτόκριτου που τροφοδοτεί την παλέτα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, με τις φιγούρες, εκείνες με την τόση αντοχή και εγκαρτέρηση.
Γεμίζει δύναμη την ψυχή μου ο Θούριος του Ρήγα κι οι Πολιορκημένοι που έχουν κερδίσει το δικαίωμα να είναι Ελεύθεροι. Μπορώ να αλλάξω τον κόσμο μου ψηθιρίζει η βαθιά στοχαστική φωνή του Δωδεκάλογου του Γύφτου. Γκρεμίστε τον! η εντολή του Παλαμά.
Δε φοβάμαι τίποτα! Αυτό με προστάζει η Αναφορά στο Γκρέκο του Καζαντζάκη. Όπως δε φοβήθηκε κανένας πρόγονος μου κανένα κατακτητή. Φοβάμαι μόνο τη διχόνοια, που δεν είναι λίγες οι φορές που μας τσάκισε. Δε φοβάμαι τον ξένο, αλλά το τυφλό μίσος. Εμείς πρώτοι σταθήκαμε μπορστά στο ναζισμό και στα παρακλάδια του. Για να ξεριζώσουμε την αδικία. Μακριά οι παραφυάδες του από τον μπαξέ μας!
Δεν ελπίζω τίποτα παρά μόνο στην ελληνική ψυχή που τόσες και τόσες φορές, πήρε το σκαρί από την ξέρα και φούσκωσε με αέρα ελευθερίας τα πανιά του, που μας ταξίδεψε σε τόπους πρωτοεπίσκεπτους. Στα αριστερά του ναού, η Cava dei Tirreni και ο Τελευταίος Σταθμός του Γ. Σεφέρη, μου θυμίζει: ήρθε η στιγμή της πλερωμής, κι ακούγονται νομίσματα να πέφτουν πάνω το τραπέζι. Σε όλο το ναό ένας ψαλμός αντηχεί: είμαστε στο εμείς, είμαστε στο εμείς, είμαστε στο εμείς … η συμβουλή του μεγάλου Στρατηγού Μακρυγιάννη. Πιο δίπλα πλάι στο εικονοστάσι, ένα μικρό φωτεινό μπουκέτο από κυκλάμινα, εις μνήμην Γιάννη Ρίτσου, εκεί στου βράχου τη σχισμάδα!
Συμμετέχω στο Μεγαλολείτουργο του Οδυσσέα Ελύτη. Με πίστη και καθαρό το βλέμμα.
Γιατί τα “Θεμέλια μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στους ώμους τους”.
Γιατί ορκιστήκαμε πίστη στον Ήλιο της Δικαιοσύνης. Γιατί ξέρουμε και το ξέρουμε καλά πως “ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή”. Γιατί πορεία μας και μοίρα μας είναι η πορεία προς το μέτωπο, εκείνη ενός αδιάκοπου αγώνα. Γιατί δεν μπορεί να χάθηκαν όλα αυτά!
Ας συναντηθούμε λοιπόν τούτη την τελευταία βδομάδα με την ψυχή μας, την Ελληνική, όχι εκείνη την επίπλαστη, τη συφοριασμένη από τα ταπεινά μας συμφέροντα, και ας αποφασίουμε.
Ελεύθερα, χωρίς φόβο και κυρίως μην υποκύπτοντας σε εκβιασμούς και ψεύτικα διλήμματα. Εμείς οι μόνοι δίκαιοι κριτές! Εμείς εκείνοι που θα φέρουμε σε πέρας την αποστολή. Η πορεία μας είναι δική μας υπόθεση. Κανενός άλλου! Οι “άλλοι” έχουν μάθει να κοιτούν τα συμφέροντα τους. Μόνον αυτά!
Εμείς πρέπει να αγωνιστούμε με ειλικρίνεια και να αποφασίσουμε να στρίψουμε το τιμόνι για να φύγουμε από την ξέρα, για να ξαναδούμε τα “μάρμαρα να λάμπουν, να λάμπουν στον ήλιο”. Μόνο αν πατήσουμε στα πόδια μας, στα δικά μας τα πόδια, της Δημοκρατίας και της Ανθρωπιάς θα “σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, λιγό ψηλότερα”!
Καλή πατρίδα σύντροφοι!
Μανόλης Αλεξάκης
Ας ακούσουμε τον Νομπελίστα Ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη να μιλά περί Ευρώπης. Έχουμε πολλά να ωφεληθούμε!
Lefteria 